ZSEE – co to takiego?

            Skrót ZSEE oznacza zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, czyli taki, który jest zepsuty, niesprawny, zniszczony lub niepotrzebny. Zasilany jest prądem elektrycznym lub bateriami. Zróżnicowany pod względem wielkości (duże – lodówki, pralki, telewizory; małe – konsole, zegarki, telefony), jak i pełnionej funkcji. Używany w domach (miksery, tablety, suszarki do włosów, zabawki elektroniczne), jak i w wyspecjalizowanych sektorach przemysłu i usług. Zalicza się do niego sprzęty medyczne, laboratoryjne, generatory prądu, serwery, narzędzia przemysłowe, bankomaty.

Szacuje się, że corocznie ludzie na całym świecie produkują około 50 mln ton elektrośmieci. Waga ta jest równa około 3 milionom samochodów osobowych, które ustawione jeden za drugim, okrążyłyby Ziemię trzykrotnie. To więcej niż waży Wielki Mur Chiński! Światowe Forum Ekonomiczne[1] szacuje natomiast, że w 2050 roku  liczba ta się podwoi. Recyklingowi poddaje się zaledwie 20% z nich! Reszta trafia na wysypiska, zalega w domach, wyrzucana jest do zwykłych odpadów. Brakuje świadomości, jak niebezpieczne potrafią być elektrośmieci.

ZSEE – (nie) bezpieczne?

Nie bardzo wiemy, co zrobić ze starym telefonem, pralką czy suszarką do włosów. Składujemy te rzeczy w piwnicach, na strychach lub wyrzucamy do zwykłych pojemników na śmieci. Nie zdajemy sobie sprawy, na jakie niebezpieczeństwo narażamy siebie i środowisko, w którym żyjemy. Elektrośmieci są wyjątkowo szkodliwymi odpadami, ponieważ składają się z wielu trujących substancji. Wystarczy przytoczyć kilka przykładów:

• Lodówki i urządzenia chłodnicze zawierają szkodliwy gaz freon, który uwolniony do atmosfery, niszczy warstwę ozonową Ziemi i zwiększa efekt cieplarniany. Promieniowanie UV jest mocniejsze, co powoduje szybsze starzenie się skóry, a nawet choroby nowotworowe.
• W bateriach są liczne metale ciężkie – rtęć, ołów, kadm, nikiel i inne. Uwolnione w niekontrolowany sposób (nawet w niewielkich ilościach) potrafią wywołać w organizmie ludzkim choroby układu oddechowego, serca, nerek, szpiku kostnego, mózgu, wątroby.
• Jeden wyrzucony telefon komórkowy lub mała bateria z zegarka potrafią skazić 1 metr sześcienny gleby i 400 litrów wody.
• W świetlówkach występuje bardzo niebezpieczna rtęć, która potrafi doprowadzić do silnego zatrucia całego organizmu.

Warto dodać, że wymienione substancje nie są szkodliwe w czasie prawidłowego użytkowania urządzeń oraz ich zagospodarowania, gdy są już zużyte lub zepsute. Potrzebna jest edukacja ekologiczna społeczeństwa i uświadamianie, że wyrzucanie ich na wysypiska lub do zwykłych śmieci jest zabronione. Powinny zostać poddane recyklingowi w specjalnie do tego stworzonych zakładach przetwarzania.

(Po) prawne postępowanie z ZSEE

W Polsce od  1 stycznia 2016[2] roku weszła w życie nowa ustawa o Zużytym Sprzęcie Elektrycznym i Elektronicznym (wcześniejsza obowiązywała od 2005 roku). Utrzymuje ona zakaz wyrzucania go do zwykłych pojemników na śmieci i zobowiązuje społeczeństwo do prawidłowego się go pozbywania. Za nieprzestrzeganie prawa grozi grzywna w wysokości do 5000 złotych, a przetwarzanie elekroodpadów poza specjalistycznymi zakładami to kara finansowa sięgająca nawet pół miliona złotych! Brzmi groźne, ale jeszcze groźniejsze są konsekwencje nieprawidłowego postępowania z ZSEE, o czym mowa była wcześniej. Każdy producent ma obowiązek oznaczyć sprzęt symbolem przekreślonego kosza.

Co w takim razie powinniśmy zrobić, gdy parafrazując słowa piosenki, zanucimy: „Znów się zepsułeś…co ja z tobą zrobię?!”[3]. Oto kilka krótkich zasad:

1. Nie magazynuj zużytego sprzętu i baterii w domu.
2. Nie wyrzucaj go do śmieci, lasu czy na dzikie wysypisko.
3. Zostaw stary sprzęt w sklepie, w którym kupujesz nowy (punkty sprzedaży AGD/RTV mają obowiązek go przyjąć w myśl zasady „1za 1”, np. stary telewizor za nowy).
4. Nieodpłatnie oddaj elektrośmieci w specjalnych punktach zbierania, działających na terenie każdej gminy.
5. Skorzystaj z czerwonego pojemnika w Twoim mieście
6. Oddaj przez formularz Elektryczne Śmieci
7. Skorzystaj z infolinii 572 102 102
8. Oddaj go do PSZOKu (Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych)

Bądź eko

Konsekwencje zdrowotne, społeczne, środowiskowe i prawne nieprawidłowego postępowania z ZSEE mogą być bardzo poważne. Skażenie wód, gleby i powietrza, wzrost zachorowalności na poważne choroby, powiększenie dziury ozonowej, wysokie kary finansowe – to tylko niektóre z nich.  Elektroodpady poddane recyklingowi, zyskają „drugie życie”, a my i nasza planeta zwyczajnie będziemy zdrowsi.

[1] https://www3.weforum.org/docs/WEF_A_New_Circular_Vision_for_Electronics.pdf[dostęp dnia:11.07.2021]

[2] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20150001688 [dostęp dnia:11.07.2021]

[3] Parafraza słów piosenki Katarzyny Klich „Lepszy model”.